Dipatmen blong Ports mo Harbour hemi stap winim VT624 milien revenue blong Gavman evri yia long operesen blong tug bot insaed long Port Vila Harbour.
Long 2020, taem border hemi klos from COVID-19, Roimata II hemi nid blong ko lo repair mo hemi silip long slipway mo wet kasem niu engine pat hemi kam ovaseas, long kampani we i bilidim long Japan – Nigitta Engineering Limited.
Taem tug bot hemi slip i stap long slipway, i tekem tu (2) yia blong ol engine pat blong kasem kauntri, hemi wan longfala delay mo wan bigfala loss blong revenue.
Olgeta engine pat blong fixim Roimata II hemi kasem Vanuatu long manis blong November las yia.
Folem delay ia, Dipatmen blong Ports mo Harbour oli tingting strong se Vanuatu i mas kat wan nara tug bot olsem reserve blong emergensi, folem hae namba blong ol international sip we kam ovaseas.
Hemi 44 yia nao we Luganville International wharf hemi nogat wan tug bot tu.
Long wan leta statement, Acting Direkta blong Ports and Haba, Robson Tari hemi rispon long alegesen blong Oposisen long manis blong Febuari folem payment blong VT98 milien blong tufala tug bot.
Mr Tari hemi talem se long taem blong Kavman blong Hon. Bob Loughman Webur, we Hon. Jay Ngwele hemi Minista blong Ministri blong Infastrakja mo Pablik Utilities (MIPU), Ports Management hemi bin rekwes tru long ofis blong Direkta General wan amaon blong VT600 milien blong pem wan niu tug bot.
Rekwes ia hemi decline tru long Ministerial Budget Committee.
Hemi talem se oli bin rekwes bakegen long taem blong Maaukoro-Lead Kavman we Hon. Marcelino Barthelemy hemi Minista blong MIPU, be oli apruvum amaon blong VT110 milien nomo, we hemi no ful amaon blong VT600 milien.
Insaed long Leta, Mr Tari hemi talem se from i nogat enaf mane blong pem wan niu tug bot, bae oli mas lukoatem ol seken han bot raon long Pasifik, long kauntri blong Niu Zealan, Niu Caledonia mo Australia.
Hemi talem se oli bin finem tufala tug bot – Tug Capel mo Tug Kioloa long Scratch Magic Pty Ltd we owna hemi Keith Wilson mo tufala hemi kostem VT98 milien.
“Since this amount is efficient and just within the allocated NPP, we decided to purchase both tugs,” hemi talem long statement.
Australian Maritime Safety Authority (AMSA) hemi jekem evri pepa mo verifyem olgeta document long saed blong ownasip blong tug bot.
Hemi talem tu se wan tug bot bae seves long Port Vila Harbour mo narawan bae save seves long Luganville international wharf.
Folem diskasen wetem Hon. Marcellino tru long ofis blong DG, oli go hed wetem desisen blong pem tufala tug bot ia, wan nara risen hemi from delay mo loss blong Kavman revenue.
Afta long ol asesement mo diskasen, wan tim blong Ports mo Haba we Haba Masta, John Nasak hemi lidim wetem VMSA Surveyor oli ko long Australia blong inspektem tufala tug bot ia.
Taem oli kambak oli presentem survey ripot ko long Central Tender Board (CTP) be bifo oli save pulum wan miting, contrak blong CTP Chairman hemi finis mekem se oli mas wet kasem oli apointem wan niu Chairman.
Mr Tari hemi talem moa se taem oli stap wet long niu Chairman, Kavman hemi jenis bakegen mo Sato-Lead Kavman hemi kam long pawa mo niu MIPU Minista hemi Hon. Jay Ngwele.
Tim blong Ports mo Haba oli traem blong diskasem situasen wetem Hon. Jay Ngwele be hemi busy tumas mo oli nosave pulum wan miting.
Folem nara jenj long Kavman we hemi kam Salwai-Lead mo Hon. Don Ken hemi kam niu Minista blong MIPU, oli appointem niu Chairman we hemi George Iapsen.
CTP hemi apruvum payment blong tufala tug bot mo wet long COM blong endorsem decisen ia.
Taem Hon. Don Ken mo Minista blong Finaens Hon. John Salong oli wantem sidaon blong lukluk mo tablem COM pepa ia, i kat wan reshuffle mekem se Hon. Mako Mahe hemi tekem ples blong Hon. Don Ken.
Niufala MIPU Minista Hon. Don Ken hemi manej blong tablem COM pepa ia wetem Minista blong Finaens Hon. John Salong.
Taem contract hemi redi blong karem payment blong tufala tug bot, Minista Hon. Tchamako Mahe hemi saenem contract blong securem LPO blong VT110 milien.
Akting Direkta Tari hemi konfem long leta se i nogat eni illegal aktiviti o nogud rod long process blong karem tufala tug bot ia.
Lida blong Oposisen, Hon. Gracien Shedrak long wan Media conferens i talem se agreement ia hemi no gat kwesten long hem from hemi i gat conflict blong interest long olgeta pipol we i involve.
“Oposisen hemi save se Keith Wilson hemi tawian blong Marco Mahe mo Directa blong Ports mo Haba hemi uncle blong Praem Minista,” Shadrack I talem.
“Oposisen hemi save tu se tufala tug bot hemi 11 milien vatu, mbe Gavman hemi pem long 98 milien vatu.”
Long wik ia, Praem Minista Hon. Charlot Salwai i talem se Gavman bae i mekem mane long seves blong tug bot.
“Wanem se Gavman hemi save winim aot long Tugbot hemi ova 600 million vatu. Mane we Gavman i spendem hemi less than 100 million. Gavman hemi save pem aot kaon ia long 1 yia nomo,” Mr. Salwai i talem.
Hemi talem se i kat persenol interes long sam pipol long Oposisen.
“Mi save se i kat wan we hemi mekem bisnis long tug bot and hemi bigfala mane.
Hemi iven raet iko long Gavman blong Australia mo kampani we hemi providem tug bot ia, “mbe Gavman hemi nid blong mekem money,” Salwai i talem.
Tufala Tugbot ia istap mekem wei blong tufala ikam finis long Vanuatu.