Ol pipol we oli stap ko huk, kilim turtle, diva from shell long Havanah Harbour long Efate i save faen VT100,000.
Community Base Fisheries Authorise Ofisa, long Mangaliliu, William Billy, i talem toktok ia folem konsen se plante man long town oli stap ko long Not West Efate blong diva from ol shell mo hukum fish long ol tabu eria.
Mr Billy i talem se isu ia i stat long 2018 kasem 2021, mo naoia niufala yia bae oli moa strik long ol tabu eria blong protektem ol marine risos blong futja.
Hemi talem se trespas i bigwan long fofala komuniti ia, Mangaliliu, Tanoliu, Moso Landing wetem Lelepa mo Moso aelan.
“Yumi givim janis long ol man long ol yia i kam, i naf nao bae oli mas faen long mani ia o ko long Kot sapos yumi kasem olgeta pipol ia,” Mr Billy i talem.
“Sapos persen ia i nokat mani blong faen long VT 100,000 ia mbe hemi save ko long kalapus. I no even COVID pandemic yet mbe ol pipol ia i stap mekem kaen fasen ia.
“Taem yumi tokabaot ol risos, yumi stap minim ol clam shel mo ol troncha we ol man i tekem mbe ol andasize. Yumi bin blokem ol shell ia blong yumi no harvestem.
“Ol shell ia yumi bin lusum vinis so olgeta we i stap yumi wantem kipim from ol apu blong yumi nao oli bin luk mo yumi wantem kipim blong futja.Bae i kat taem blong yumi salem blong benefitim ol pikinini blong yumi.
“Long Wednesday wik ia, mifala i faenem sam pipol we oli bin kam kilim ol turtle long eria blong Havanah harbour. So mi kam long air blong talem se 2022 hemi blong yumi stat givim ol faen.”
Mr Billy i talem se ol pipol ia i stap long eria blong town mo tekem bot oli pas aotsaed blong tekem ol risos blong havanah.
Hemi talem se rispek hemi honoroble.
“Bifo yu wantem wan samting, yu kam long doa mo askem, i kat ol jif blong yumi i stap, “Mr Billy i talem.
“Yumi kat ol authorise fisheries ofisa we i stap long wan wan komuniti blong yu save askem, sapos oli se yu ko, yu save ko tekem marine risos ia.
“Sapos oli talem no, hemi no ia nao, nomo trespas from taem yumi protektem ol eria olsem hemi blong mekem moa marine risos i gro blong futja generation.
Deputy Director blong Foreshore Fisheries, Tony Taleo, i askem ol pipol blong rispektem ol komuniti mo risos blong olgeta.
“Long ol tabu eria raon long Vanuatu i kat ol by-law blong wan wan komuniti,” Mr Taleo i talem.
“Long Efate, yumi kat ol pipol we oli blong Efate mo ol pipol blong ol nara aelan tu, so dipatmen blong Fisheries i askem evri pipol blong no harvestem ol shell long ol tabu eria.
“Tronchus ol man i save tekem nomo hemia we i size i antap long 9-13 cm, greensnail hemi no alao tu blong havest. Mifala long Fisheries i wantem pipol i wok wetem mifala.
“Mifala i putum ol community based fisheries ofisa long ol aelan blong yumi, mo yumi mas wok wetem olgeta, rispektem ol tabu eria blong yumi long solwota blong futja generation.”